WAT IS BAARMOEDERKANKER?
Op deze website informeren wij u over baarmoederkanker en het ENDORISK model. Dit model maakt een inschatting van uw persoonlijke risico op verspreiding van kanker (uitzaaiingen) in de lymfeklieren rondom de baarmoeder.
Baarmoederkanker is een kanker van de baarmoeder, er ontstaat dan een tumor in het baarmoederslijmvlies.
In Nederland krijgen per jaar 2000 vrouwen in de leeftijd tussen 45-85 jaar de diagnose baarmoederkanker.
Bloedverlies na de overgang of onregelmatig en overmatig bloedverlies tussen de menstruaties (ongesteld zijn) door
Onbedoeld afvallen
Buikpijn
Zzz
Vermoeidheid
Plasklachten of bloedverlies bij het plassen
KLACHTEN
OORZAKEN
Jarenlang hebben van veel oestrogeen-hormoon (vrouwelijk hormoon)
Dit kan soms komen door:
-
Laat in de overgang komen
-
Niet zwanger zijn geweest
-
Overgewicht
-
Lange tijd medicatie met oestrogeen-hormoon hebben gebruikt
-
Zeldzame oestrogeen-makende tumor van de eierstokken
-
Poly cysteus ovarium syndroom (PCOS) (bij deze aandoening neemt het oestrogeen-hormoon in het bloed ook toe)
-
Hormoonbehandeling bij borstkanker
-
Erfelijke afwijking (Lynch-syndroom)
ONDERZOEK EN DIAGNOSE
Er zijn verschillende onderzoeken nodig om te kunnen bepalen of er sprake is van baarmoederkanker (en of er uitzaaiingen zijn).
GYNAECOLOGISCH ONDERZOEK
De arts zal inwendig vaginaal onderzoek doen: een vaginaal toucher (voelen in de vagina) en soms een rectaal toucher (voelen in de anus) om zo een indruk te krijgen van de ligging en grootte van de baarmoeder in uw buik.
De arts gebruikt ook een eendenbek (een speculum) om de vagina en de baarmoedermond te bekijken. Er zal een uitstrijkje worden afgenomen.
​
VAGINALE ECHO
Om de eierstokken en de binnenkant van de baarmoeder (baarmoederslijmvlies) te beoordelen maakt de arts een vaginale echo.
MICRO-CURRETAGE
Als op de echo dikker baarmoederslijmvlies dan normaal te zien is zal de arts ook wat weefsel uit de baarmoeder afnemen. Dit heet micro-curretage. Dit gebeurd met de eendenbek en met een dun slangetje (een pipelle). De patholoog is een dokter die cellen en weefsel van patiënten onderzoekt. Bij kanker wordt gekeken hoe de kanker cellen er uit zien ten opzichte van normale cellen. Hoe meer de cellen afwijken, hoe hoger de kans dat de kanker (tumor) sneller groeit en sneller kan verspreiden (uitzaaiing). Dit noemen we ook wel hoe agressief een tumor is.
HYSTEROSCOPIE (KIJKONDERZOEK)
Soms is het na het onderzoek met de echo en de micro-curretage niet duidelijk of het over baarmoederkanker gaat. Dan is er een kijkonderzoek (hysteroscopie) van de baarmoeder nodig.
​
Met een dunne buis waaraan een kleine camera zit, zoekt de gynaecoloog naar afwijkend weefsel of een mogelijke tumor. Er kan dan ook gericht een stukje weefsel van het baarmoederslijmvlies worden genomen als er een afwijking wordt gezien.
ANDER ONDERZOEK
Naast de hierboven genoemde onderzoeken kan er nog extra onderzoek gedaan worden in de vorm van:​
​
-
Bloedonderzoek
Door bloed af te nemen kunnen we onder andere kijken naar stoffen in het bloed die verhoogd kunnen zijn door kanker, dit noemen we tumormarkers.
​
-
CT-scan en eventueel longfoto en/of MRI-scan van de buik
Bij het maken van deze foto kunnen we kijken of de kanker alleen in de baarmoeder zit, door de baarmoederspierlaag heen groeit of verder is uitgezaaid naar lymfeklieren of andere organen.
​
-
Eerder afgenomen stukje weefsel van baarmoederslijmvlies met kanker verder onderzoeken op veranderingen in de kankercellen
Bij eerder afgenomen weefsel kan naast agressiviteit van een tumor ook worden gekeken naar andere onderdelen van een tumorcel. Bijvoorbeeld wat voor DNA afwijkingen er in de tumor zitten of wat voor receptoren er op de cel zitten. Receptoren zijn ‘ontvangers’ voor signalen van buiten de cel. Deze kunnen belangrijk zijn om te weten of bepaalde medicijnen werken op een tumor.
​
BEHANDELING
Bij baarmoederkanker zijn meerdere behandelingen mogelijk. Het ligt aan de soort baarmoederkanker en aan de ernst van de ziekte welke behandeling wordt geadviseerd.
​
Baarmoederkanker kan uitzaaien, naar bijvoorbeeld lymfeklieren. Het hangt af van de agressiviteit van de tumor of de arts adviseert ook de lymfeklieren te verwijderen of niet.
Operatie
De behandeling bestaat bijna altijd uit een operatie. Als de tumor alleen in de baarmoeder zit, verwijdert de arts de baarmoeder met eierstokken en eileiders. Soms is de tumor verspreidt naar
andere organen (bijvoorbeeld lymfeklieren) die de arts dan ook zal verwijderen.
​
Op de plaats waar de baarmoeder heeft gezeten, maakt de gynaecoloog de vagina dicht. Na de operatie gaat het weefsel naar de patholoog voor verder onderzoek.
Stadiumindeling na de operatie
Stadium I: de tumor zit alleen in de baarmoeder
Tumor
IA
IB
Stadium II: de tumor is doorgegroeid tot
in de baarmoederhals
II
Stadium III: de tumor is verder doorgegroeid, zoals in de eierstokken, vagina of lymfeklieren in het bekken
IIIA
IIIB
IIIC
Stadium IV: de tumor is doorgegroeid naar de blaas of endeldarm, of uitgezaaid naar andere organen
IVA
IVB
AANVULLENDE BEHANDELING
Afhankelijk van het stadium van de tumor krijg u nog extra aanvullende behandeling(en). Dit kan los van elkaar of een combinatie zijn:
​
-
Bestraling:
- Inwendig
- Uitwendig
- In- en uitwendig
​
-
Chemotherapie
Hierbij worden medicijnen gegeven die via het bloed naar de cellen gaan. Dit kan via tabletten of via een infuus. De medicijnen doden de kankercellen of remmen de groei van kanker.
​
-
Hormoontherapie
Hormonen zijn stoffen die opdrachten geven aan je lichaam om dingen te doen. Bijvoorbeeld in de baarmoeder om slijmvlies dikker of dunner te maken. Kankercellen kunnen ook receptoren (ontvangers) hebben voor deze hormonen. Als deze aanwezig zijn kunnen hormonen als medicijnen worden gegeven. Dit is het vrouwelijk geslachtshormoon progesteron. Progesteron kan het ontstaan en de groei van de kankercellen remmen. Hormoontherapie kan worden gegeven via tabletten of een hormoonhoudend spiraaltje.
GEVOLGEN BEHANDELING BAARMOEDERKANKER
De meeste vrouwen hebben weinig blijvende klachten van de behandeling van baarmoederkanker, maar er sommige vrouwen houden klachten. Deze gevolgen komen het meeste voor:
​
-
Plasproblemen of problemen met ontlasting
Bijvoorbeeld vaker moeten plassen, kleinere beetjes kunnen plassen, ongewild urineverlies of verhoogde aandrang van ontlasting.
​
-
Vermoeidheid
Vermoeidheid na kanker komt veel voor, dat kan door de ziekte komen maar ook door de behandeling.
​
-
Seksualiteit
Door de ziekte en de behandeling kan de beleving van seksualiteit veranderd zijn. Lichamelijke gevolgen kunnen zijn: tekort aan geslachtshormonen, droge vagina, prikkels op een andere manier ervaren.
​
-
Lymfeoedeem
Door het verwijderen van lymfeklieren tijdens de operatie kan lymfoedeem ontstaan. Dit is een toename van het lymfevocht doordat het vocht niet meer goed kan worden afgevoerd op sommige plekken in het lichaam. Na een operatie voor baarmoederkanker is dit meestal in de buik of benen.
Dit kan tot beperkingen in het dagelijks leven leiden. Bijvoorbeeld doordat iemand niet meer goed kan bewegen.
Als alleen de schildwachtklieren worden verwijderd krijgt minder dan 5% van de patiënten lymfoedeem en weinig operatie risico’s. Als er meer klieren worden verwijderd krijgt tot 20% van de patiënten lymfoedeem.
Mensen met lymfoedeem krijgen afhankelijk van hoe ernstig de klachten zijn een behandeling hiervoor. Dit kan oefentherapie zijn, een therapeutische elastische kous (steunkous) of manuele lymfedrainage. Deze behandeling wordt meestal gegeven door een huid- en oedeemtherapeut of een gespecialiseerde fysiotherapeut. Soms gaat lymfoedeemweg, voor veel mensen wordt het een chronische aandoening.
​
PATIËNTVERENIGING
Op de website kanker.nl kunt u een betrouwbaar overzicht vinden van aanvullende zorg en hulp bij u in de buurt, en online. In het overzicht staan zorgverleners, organisaties en programma's die kunnen helpen. Ook is hier meer informatie te vinden over baarmoederkanker en de gevolgen ervan.
Bij de patiëntenvereniging Olijf kunt u terecht voor contact met lotgenoten en extra informatie over baarmoederkanker. www.olijf.nl
De patiëntenvereniging NLNet is een landelijke organisatie voor patiënten en zorverleners betrokken bij lymfoedeem en/of lipoedeem.
PERSOONLIJKE RISICO-INSCHATTING
Baarmoederkanker verspreidt zich meestal eerst naar de lymfeklieren. Dit noemen we ‘uitzaaiingen’. Vanuit deze klieren kunnen kankercellen zich verder in het lichaam verspreiden. Uitzaaiingen in de lymfeklieren zijn makkelijker te vinden dan uitzaaiingen op andere plekken.
​
Hoe hoog uw risico op uitzaaiingen in de lymfeklieren is kunnen we inschatten met behulp van een nieuw hulpmiddel genaamd ENDORISK (ENDO van ‘endometriumcarcinoom’, de medische term voor baarmoederkanker en RISK van ‘risico’.).
Momenteel wordt met verschillende onderzoeken gekeken naar de agressiviteit van baarmoederkanker. Dit zegt wat over het risico dat de kanker zich verder in het lichaam verspreidt.
​
De patholoog kan kijken naar het weefsel dat uit de baarmoeder is afgenomen voor het stellen van de diagnose. Ook kan door de gynaecoloog worden gekeken naar stoffen in het bloed of naar aanwijzingen van kanker op beeldvorming, zoals een echo, CT-scan of MRI.
Voor- en nadelen lymfeklierverwijdering​
Bij patiënten met uitzaaiingen van de kanker naar de lymfeklieren kan een extra behandeling na een operatie nuttig zijn. Dit kan met medicijnen (chemotherapie) of bestraling van het gebied waar de kanker zit (radiotherapie). Om te weten of er uitzaaiingen in de lymfeklieren zitten moeten de lymfeklieren worden verwijderd tijdens een operatie.
Het verwijderen van lymfeklieren kan bijwerkingen hebben, zoals vocht vasthouden in de buik en of benen. Daarom verwijderen we lymfeklieren het liefst alleen bij patiënten die een groot risico hebben op uitzaaiingen.
Momenteel wordt het risico op uitzaaiingen van kanker in de lymfeklieren vooral bepaald door hoe agressief de kankercellen er uit zien onder de microscoop.
Het risico op uitzaaiingen voorspellen
ENDORISK is een hulpmiddel waar de eerder genoemde onderzoeken in kunnen worden ingevoerd. Hierdoor kan nauwkeuriger per persoon worden voorspeld wat het risico is op uitzaaiingen van de kanker naar lymfeklieren dan als dit los per onderzoek wordt bekeken.
De gynaecoloog bespreekt het risico op uitzaaiingen dat uit ENDORISK komt met u. Ook geeft hij of zij uitleg over de voor- en nadelen van het verwijderen van de lymfeklieren.
U beslist samen met de gynaecoloog of u tijdens de operatie uw lymfeklieren wilt laten verwijderen.
Door de hoogte van het risico op uitzaaiingen te voorspellen, kunnen we in overleg met u een betere keuze maken om wel of niet de lymfeklieren te verwijderen.
We hopen met hulp van ENDORISK bij zo min mogelijk patiënten de lymfeklieren te verwijderen zonder uitzaaiingen, die dus geen aanvullende behandeling nodig hebben maar wel kans hebben op bijwerkingen doordat de lymfeklieren verwijderd zijn.
Ook hopen we meer patiënten te opereren waarbij lymfeklier uitzaaiingen worden gevonden, die met de huidige zorg mogelijk gemist worden, zodat ze de juiste aanvullende behandeling kunnen krijgen.
Voorbeeld
Deze afbeelding toont een groep van 100 patiënten met baarmoederkanker. De blauwe vrouwen hebben geen uitzaaiingen in de lymfeklieren. De roze vrouwen (de gehele onderste rij) heeft wel uitzaaiingen.
Vrouwen zonder lymfeklieruitzaaiing
Vrouwen met lymfeklieruitzaaiing
De figuren hieronder tonen het doel van de studie:
Links in de roze rechthoek de huidige groep patiënten waarbij de lymfeklieren worden verwijderd. Sommiggen hebben lymfeklier uitzaaiingen, ook veel patiënten hebben geen uitzaaiingen.
Rechts de situatie die we hopen te bereiken. Alleen bij de patiënten met uitzaaiingen in de lymfeklieren worden de klieren verwijderd.
Situatie nu:
alleen op basis van tumor weefsel risico op lymfeklier uitzaaiingen bepalen
Wenselijke situatie:
met ENDORISK nauwkeuriger risico bepalen
Patiënten die een lymfeklierverwijdering krijgen
Vrouwen zonder lymfeklieruitzaaiing
Vrouwen met lymfeklieruitzaaiing
Uitkomsten van alle onderzoeken worden ingevoerd in het computerprogramma
Gynaecoloog bekijkt samen met u wat uw persoonlijke risico op lymfeklieruitzaaiing is
Gynaecoloog legt voor u de voordelen en nadelen uit van een lymfeklierverwijdering
Indien gewenst, besluiten jullie samen of de lymfeklieren verwijderd worden